Historia nefrologii dziecięcej w Polsce
Ryszard Grenda
Część pierwsza: lata 1964-1994
Działalność środowiska pediatrów zajmujących się chorobami nerek u dzieci
– W 1964 r. Towarzystwo Internist w Polskich powołało Sekcję Nefrologiczną, w skład której weszli m.in. dwoje pediatrów w zajmujących się problemami chorób nerek u dzieci Marian Wojnarowski i Teresa Wyszyńska.
– w 1967 r. w Glasgow odbyło się spotkanie założycielskie IPNA (International Pediatric Nephrology Association) pod przewodnictwem prof. Arneil’a. Wśród członków założycieli była Teresa Wyszyńska, Irena Krzeska i Maria Sieniawska. (Prof. Wyszyńska i prof. Sieniawska są obecnie honorowymi członkami IPNA).
– W 1973 r. Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego zlecił Teresie Wyszyńskiej zorganizowanie Sekcji Nefrologii Dziecięcej. W 1975 r. odbyło się zebranie założycielskie tej sekcji. Na pierwszą przewodniczącą sekcji wybrano Martę Uszycką-Karcz (AM w Gdańsku). W 1978 w Gdańsku odbyła się pierwsza konferencja Sekcji (temat: Ostra niewydolność nerek) . Łącznie takich konferencji (do czasu powstania PTNefD) – odbyło się 13.
Część druga: lata 1994-2004
Założenie i działalność Polskiego Towarzystwa Nefrologii Dziecięcej (PTNefD)
Towarzystwo zostało formalnie zarejestrowane w 1994 roku, z inicjatywy środowiska lekarzy-pediatrów zajmujących się leczeniem schorzeń układu moczowego u dzieci, skupionych w Sekcji Nefrologicznej Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Powołany uchwałą walnego zebrania członków Sekcji Nefrologicznej PTP – Komitet Założycielski Towarzystwa utworzyli: Ryszard Grenda i Hanna Jung (Warszawa), Jacek Pietrzyk (Kraków) oraz Józef Stachowski i Elżbieta Bortkiewicz (Poznań). Pierwszą Przewodniczącą PTNefD została prof. Teresa Wyszyńska.Celem założenia PTNefD było zintegrowanie środowiska lekarskiego, stałe podnoszenie poziomu i rozpowszechnianie wiedzy z zakresu nefrologii dziecięcej, podnoszenie kwalifikacji zawodowych lekarzy w jednostkach chorobowych, prowadzenie wieloośrodkowych badań klinicznych i naukowych, dbanie o właściwą rangę i autorytet społeczny tej dyscypliny lekarskiej oraz organizowanie współpracy z zagranicznymi ośrodkami oraz stowarzyszeniami nefrologii dziecięcej.
Towarzystwo działa w skali ogólnokrajowej. Źródłem jego finansowania są składki członkowskie. Podstawową formą działalności Towarzystwa jest organizowanie corocznych konferencji naukowo-szkoleniowych i co trzy lata – zjazdu naukowego. Ponadto członkowie Towarzystwa prowadzą kursy kształcenia podyplomowego w swojej dziedzinie i tworzą (na wniosek odpowiednich władz) – komisje egzaminacyjne, nadające tytuł specjalisty w tym zakresie lekarzom pediatrom. W Polsce nie ma odrębnej specjalizacji z nefrologii dziecięcej i dlatego pediatrzy zdają ten sam egzamin, co koledzy interniści i otrzymują tytuł specjalisty w dziedzinie nefrologii. Obecnie w każdym ośrodku nefrologii dziecięcej pracuje po kilku specjalistów z tej dziedziny. Szacunkowa liczba nefrologów dziecięcych z tytułem specjalisty przekracza 50 osób *. Przedstawiciele Towarzystwa reprezentują interesy pacjentów i środowiska medycznego w sprawach rangi ogólnokrajowej, w kontaktach z Ministerstwem Zdrowia lub władzami innych ośrodków zarządzających ochroną zdrowia.
Konferencje naukowo-szkoleniowe mają wymiar praktyczny i poświęcone są jednemu specjalistycznemu tematowi z zakresu nefrologii. Zjazdy naukowe mają szerszy wymiar – kilka wybranych temaów głównych oraz varia. W ich trakcie zaproszeni wykładowcy z kraju i zagranicy wygłaszają programowe referaty podsumowujące aktualny stan wiedzy (ang. state-of-the-art) , odbywają się sesje „okrągłego stołu” z udziałem kilku uznanych w danej dziedzinie autorytetów oraz prezentacje oryginalnych doniesień, wybranych uprzednio przez recenzentów Komitetów Naukowych Zjazdów, spośród nadesłanych zgłoszeń. Tematyka zjazdów i konferencji obejmuje szeroki zakres zagadnień, w tym wrodzone wady układu moczowego, wrodzone nefropatie wieku dziecięcego, wrodzone i nabyte tubulopatie i glomerulopatie, zakażenia układu moczowego, nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży, leczenie przewlekłej niewydolności nerek, różne aspekty dializoterapii u dzieci oraz transplantologii klinicznej. Streszczenia prac są wydawane w formie pamiętników zjazdowych lub doniesienia te, w formie pełnych publikacji, zamieszcza Polski Merkuriusz Lekarski.
Poza głównymi, dorocznymi konferencjami, pod egidą Towarzystwa organizowane są również spotkania naukowo-szkoleniowe o zakresie regionalnym. Ich celem jest podnoszenie poziomu wiedzy z zakresu nefrologii dziecięcej wśród pediatrów i lekarzy rodzinnych.
Towarzystwo współpracuje z Europejskim Towarzystwem Nefrologii Dziecięcej (European Society of Pediatric Nephrology, ESPN), w którego Zarządzie Gównym było w latach 1999-2002 reprezentowane przez wice-przewodniczącą PTNefD, Aleksandrę Żurowską oraz Międzynarodowym Towarzystwem Nefrologii Dziecięcej (International Pediatric Nephrology Association,IPNA).
PTNefD aktywnie współpracuje także z Polskim Towarzystwem Nefrologicznym, czego wyrazem było m.in. członkostwo Przewodniczącego PTNefD (w latach 2000-2003 – Ryszarda Grendy) w Zarządzie Głównym PTN (w kadencji 1998-2001), stała współpraca z Zespołem Konsultanta Krajowego w dziedzinie Nefrologii oraz współtworzenie wielu podręczników z zakresu nefrologii przez pediatrów.
Z inicjatywy Zarządu Głównego PTNefD, w 2001 roku powstał centralny rejestr dzieci z niewydolnością nerek, z siedzibą w Klinice Nefrologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Gdańsku. Ponadto z inicjatywy Towarzystwa powstały: Krajowy Rejestr Nadciśnienia Monogenowego oraz Środkowo-Europejski Rejestr Nadciśnienia Naczyniowo-Nerkowego (ośrodki koordynujące: Warszawa, Szczecin, Praha).
Działalność Towarzystwa pozwoliła m.in. na prowadzenie wieloośrodkowych badań w zakresie leczenia ciężkich postaci kłębuszkowych zapaleń nerek u dzieci oraz leczenia niskorosłości u dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek rekombinowanym hormonem wzrostu. Badania te były koordynowane przez ośrodki warszawskie. (CZD i Akademię Medyczną).
Nefrolodzy dziecięcy uczestniczyli (część badań jest nadal w trakcie realizacji) m.in. w europejskich badaniach wieloośrodkowych z zakresu oceny mechanizmów molekularnych przewlekłej niewydolności nerek, jej podłoża i skutków, nadciśnienia tętniczego, profilaktyki i leczenia dializacyjnego zapalenia otrzewnej oraz oceny różnych schematów immunosupresji u dzieci po transplantacji nerki.
Od 2001 r. PTNefD posiada swój własny medal honorowy, nadawany uchwałą Zarządu Głównego Towarzystwa wybitnym nefrologom i osobom zasłużonym dla rozwoju tej dziedziny medycyny. Medale takie otrzymali m.in. nefrolodzy dziecięcy: prof. William Harmon i prof. Richard Fine (Boston, Nowy Jork, USA), prof. Alfred Drukker (Jerusalem, Izrael), prof. Otto Mehls (Heidelberg, Niemcy), nefrolodzy-interniści prof. Franciszek Kokot (Katowice) i prof. Bolesław Rutkowski (Gdańsk), członkowie honorowi Towarzystwa (prof. Teresa Wyszyńska i prof. Maria Sieniawska) oraz Zarząd Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.
Polskie Towarzystwo Nefrologii Dziecięcej nie posiada własnego ciągłego wydawnictwa. Prace naszych kolegów publikowane są piśmiennictwie krajowym (Nefrologia i Dializoterapia Polska, Pediatria Polska, Polski Merkuriusz Lekarski i inne) i zagranicznym (Pediatric Nephrology, Pediatric Transplantation, Kidney Int, Nephron, Nephrology,Dialysis&Transplantation, Am.J of Kidney Diseases i inne).
Liczba dostępnych obecnie (2004) w MEDLINE publikacji umieszczonych w zagranicznym piśmiennictwie medycznym z tzw. listy filadelfijskiej (posiadających Impact Factor), których autorami/współautorami są członkowie PTNefD wynosi 188 pozycji. Liczba publikacji umieszczonych w piśmiennictwie krajowym jest wielokrotnie wyższa, niemniej niemożliwa do wyliczenia (znaczna część pism lub niektórych roczników pism nie jest wymieniana w MEDLINE).
Dane PTNefD
- Siedziba władz głównych: (aktualnie tj. od kwietnia 2003) Klinika Nefrologii Pediatrycznej Akademii Medycznej we Wrocławiu
- Liczba członków:174* osoby
- Przewodniczący:
- (1994-1997) prof. Teresa Wyszyńska
- (1997-2000) prof. Maria Sieniawska
- (2000-2003) prof. Ryszard Grenda
- od 2003 r. – prof. Danuta Zwolińska
*dokładna liczba pediatrów posiadających specjalizację z nefrologii nie jest znana władzom CMKP, pomimo, że instytucja ta od lat była odpowiedzialna za kształcenie podyplomowe oraz organizację egzaminów i prowadzenie archiwum z tego zakresu
Działalność kliniczna w zakresie nefrologii dziecięcej
Obecnie na terenie Polski jest 14 ośrodków nefrologii dziecięcej, zlokalizowanych w Białymstoku, Gdańsku, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Sandomierzu, Szczecinie, Toruniu, Warszawie (2), Wrocławiu i Zabrzu.
Ważne daty z historii działalności klinicznej
Glomerulopatie:1964 r. – wprowadzenie do rutynowej praktyki klinicznej biopsji nerki u dzieci (Teresa Wyszyńska)
1988 r. – opracowanie (na podstawie materiału 1000 dzieci) wytycznych postępowania w poszczególnych wariantach zespołu nerczycowego (Teresa Wyszyńska i WSP). Nadciśnienie tętnicze u dzieci i młodzieży
1992 r. – opracowanie (na podstawie materiału 1100 chorych oraz badań populacyjnych), epidemiologii, norm populacyjnych oraz wytycznych w zakresie rozpoznawania i leczenia nadciśnienia wtórnego u dzieci (Teresa Wyszyńska i WSP.)
Dane historyczne dotyczące terapii nerkozastępczej u dzieci:
Dializoterapia otrzewnowa:- metodę w leczeniu ostrej niewydolności nerek u dzieci wprowadzono w 1966 r. (Teresa Wyszyńska, Warszawa i niedługo potem Marta Uszycka-Karcz, Gdańsk),
– dializoterapię otrzewnową w przewlekłej niewydolności nerek wprowadziła Teresa Wyszyńska, na bazie Szpitala Dzieciecego w Warszawie, przy użyciu płynów sporządzanych w aptece szpitalnej (1968). Klasyczna technika ciągłej ambulatoryjnej dializy otrzewnowej (CADO) została zastosowana po raz pierwszy w 1983 roku w Akademii Medycznej w Warszawie (Maria Sieniawska) i 1984 roku w Centrum Zdrowia Dziecka (Teresa Wyszyńska). Od 1992 roku CADO wprowadzono w kolejnych ośrodkach dziecięcych. Automatyczną dializoterapię otrzewnową (ADO) u dzieci prowadzono od 1996 r. (AM Gdańsk, Aleksandra Żurowska). Od 2000 r. dzięki akcji charytatywnej Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy ADO dostępna jest dla wszystkich dzieci w Polsce (leczonych jest tą metodą ponad 90% chorych tj. wszyscy spełniający określone kryteria medyczne)
Hemodializoterapia i inne techniki terapii pozaustrojowejPierwszy pediatryczny ośrodek hemodializy powstał w Akademii Medycznej w Warszawie (1978), następnie w Centrum Zdrowia Dziecka (1980) i w latach późniejszych w kolejnych ośrodkach.
W 1987 roku w Centrum Zdrowia Dziecka wdrożono program leczenia plazmaferezą, w 1997 roku LDL-aferezą, w 2000 – ciągłymi żylno-żylnymi technikami hemodiafiltracji, w 2001 roku – dializą albuminową (molecular absorbent recirculating system – MARS).
Zabiegi plazmaferezy i ciągłe techniki hemodiafiltracji zostały w późniejszych latach wprowadzone także w innych ośrodkach.
Transplantacja nerki.Program przeszczepiania nerek u dzieci rozpoczęto w Centrum Zdrowia Dziecka w 1984 roku. Na przestrzeni 20 lat przeszczepiono tu ponad blisko 500 nerek. Pojedyncze transplantacje nerki u dzieci starszych wykonywano w Gdańsku i Poznaniu (z udziałem chirurgów przeszczepiających osoby dorosłe).
Od 2001 roku w Centrum Zdrowia Dziecka wykonywane są także przeszczepienia dwunarządowe (nerki i wątroby).
Historia nefrologii dziecięcej została także dokładnie opisana w artykule do jubileuszowego numeru Przeglądu Pediatrycznego z okazji 110 lecia Pediatrii w Polsce. Artykuł można pobrać tutaj.
Do pobrania: